TREGTAR FLAMUJSH nga Ernest Koliqi

ERNEST KOLIQI

TREGTAR FLAMUJSH

Nji ndiesí e errët, si nji neverí e paspjegueshme mbante larg Hilush Vilzën nga dugâja e Gaspër Tragaçit. Kur i duhej domosdo me ra atypari, ecte rrâzë dugâjve kundruell, shpejt e shpejt, pa sjellun kryet, pèzull në frigë mos po del tregtari ke dera m'e thirrë. E nji ditë a nji tjetër ai e pritte kët punë, sepse i a kishte borxh nji vizitë mikut të vjetër të shtëpís. Edhe mbas dekës së t'et të Hilushit, Gaspri ruejti miqsín si përpara, vinte për festa e për emna edhe u kujdesue në rasa të ndryshme për shtëpí, ndërsa djali banonte jashta Shqipnije m'u shkollue. E Hilushit, tashti qi u këthye në Shkodër, i përkitte m'u pa me tê e me ndêjë. Gjallnisht e ndiente at detyrë. Vendonte përditë me shkue. Por diç e shtrëngonte me shty ditë në tjetër.

Nji ditë s'pat mâ kah me ikë.

Tue kalue ânës kundruell me Remzi Frashnjetin (kur ndodhte me ndonji shok i dukej veti mâ trim) ndëgjoi nji krizëm në xham t'asaj dugâje. I u desht me i sjellun syt e pau tregtarin, mbas xhamit të dritores së parë ku mbante tryezën, tue i bâ shêj me këthye. Me nji shqetësim në zêmër, qi ai vetë quejti vetimeveti qesharak, u da prej shokut edhe hyni aty mbrêndë.

Gaspri rrinte në kâmbë mbas tryezës në krye të dugâjës.

— Po ti hajde!bâni miqasisht tue i shtrî të dyja duert kah i riu. — Pse m'ikë? Ku jé qi s'vjen? S'më ké gjâ borxh...

Qeshte tue i thânë këto fjalë. Ai të qeshun nuk i a zbutonte aspak ngursín e ashkës së synit, e cila rrinte përherë ngulë në nji ftoftësí arenzi. Hollak, me flokë gati krejt të thîmun, ndonse jo fort i shtym në mot, flitte me shpirt e me energjí, por kumbimi i zânit ashtu si ashkja e synit qëndronte i ftoftë edhe ndër fjalët mâ miqsore.

Hilushi u ul në nji ndêjse para tryezës edhe nisi tue belbëtue të çfajesohet për vonesën e asaj vizite të detyrëshme. Tregtari, pa i a vû veshin çfajesimeve të tija, vazhdoi:

— A i mbarove krejt shkollët? Të lumtë! Sot po lypet, pra, dija. Jam gëzue shum qi ké gjetë nji nëpunsí të mirë e të rehatshme. A e pin duhanin?

Hilushi mbështolli nji cingare në kutí qi ai i paraqiti.

— Mue më fal se nuk ulem ndêjun; e kam adet e rrij në kâmbë.

Heshti sa grima, mbandej prap nisi:

— Ti jé djali i mikut mâ të ngushtë qi kam pasë...

Zâni këtu i mori nji tingull të çuditëshëm përmallimi, por vetëm për nji ças.

-Yt-át (dritë pastë!) kur diq t'i la shum ngatrrueshëm punët e shtëpís. Pat bâ disa gabime... Nejse! më fal qi po të flas kështu. Flas për të mirën t'ande. E kam nji farë të drejte; si thue? Do punë, sa kjé përjashta, t'i kam rregullue; tjerat ké me i ndreqë vetë tash qi këtheve. Dishroj qi të vêhesh për fije nji herë e mirë: a po kujtohe?

Djaloshi u falnderue pështjellueshëm. Ndiente vërevërtè mimjohje për kujdesin qi tregtari u kushtoi punve të tija kur ndodhej tepër i ri në moshë e larg shtëpís, por i lëvitte përmrênda edhe nji déll kundrështar për at mënyrë aspak të njomë me të cilën ai përmendte emnin e të t'et dhe ndemat e bâme. S'dij shka kishte dhânë n'at ças mos me i pasë për detyrë ato falnderime qi, pa ndonji arsye të caktueme, i u dukeshin shum të randa.

— Sa e ké rrogën?

Djaloshi çuditej vetimeveti për butësín me të cilën epte përgjigje ndërsa në shpirt ndiesija kundërshtare i shndohej n'urrejtje të hovshme.

Gaspër Tragaçi, me fjalína të shkurta e të préme, e këshilloi sa me shpenzue në muej për shtëpí, cilat nevojë me plotësue, cilat me i bâ të mângut, sa me ruejtë. Tue folë hove hove siellte, në kolet të fortë bardh si bora hekurosë mâ s'miri, qafën e thatë plot gjallní dejsh të ngrehun, tash kah rruga mbas xhamit tash gjatë dugâjës së gjânë e t'ultë deri në fund ku mbas nji banaku rrijshin në heshtje shegertat. Si i tërhjekun magnetikisht prej atij shikimi me feksime arenzi, edhe Hilushi lëshoi syt mbi rafta e mbi banakë mbushë me gjithnduer mallnash, nëpër të gjitha skâjet e dugâjës plot e përplot me dênga e me arkë, me sendet mâ të papajtueshme ndërmjet veti, ç'prej shollit për këpucë deri në parmêndë hekuri, grumbullue pa kurmji kriter estetik, gadi si me dhânë përshtypjen e nji pasunije të pa masë qi përbuzë nevojën e rendimit. Krejt jetën i a kish kushtue fitimit ai burrë i thát, tânë dej, qi flitte aty mbas asaj tryeze. Me mundime e me flîje e me qindresë të hekurt, tue nisë gadi prej asgjâjet, arrijti edhe kapërcei qellimin m'u pasunue si ç'mos kushi. Nga skâji ke dritorja e parë e asaj dugâje, gjithditën në kâmbë, mbarshtronte shtëpijat, tokët e veta, tregtín e madhe, paret vendue gjithkah me dever. Veç nuk gzonte sympathín e qytetit. I përmbledhun në punën e vet, i vrashëm në fjalë me ata qi bâheshin nevoja e tij, gjallonte i veçuem në mes gjâs së pamatun. Aspak koprrac për vete, pa fëmij, gruen e shtëpín i mbante mâ së miri. Por rrall fort ndihmonte tjetërkend. Pak mendime ushqente në trû, por të sigurta e të përpikëshme. Për tê jeta shembullente nji luftë, në të cilën mâ i squeti e mâ i zoti njehej ai qi fítonte mâ shum pare. Interesat shpirtnore aspak s'e trazojshin; i u dukshin punë për natyra të ligështa, për mende abnormale. Në fund të çdo veprimi i vizatohej vetëm pyetja: sa? Kjo mundesí, qi çfaqej nëpër fjalë të tija, e turbullonte Hilushin. Aty n’at dugâjë mbushë me mallna të kushtueshëm, para atij njeriu energjik me mendime e fjalë të préme, e ndiente veten si padeshtas të vogël, të pazotsí e të pafuqí.

Këshillet e gjata tregtari kështu i a përfundoi:

— Ruej sa mâ tepër qi të mundesh. Roja, më ndigjô mue, roja e bân nierin të pasun. Të pasun e prandej të lirë. Pse, vire në vesh kët fjalë qi po të tham, veç ai qi s'ka nevojë për të tjerë âsht i lir...

Ky aforizëm i papritun, shqyptue nga ai zâ me tinguj metalikë, i a shpartalloi djaloshit sigurín krenare të zakonshme. Ku e kish thimthin shpotar kundra mendeve të ngushta qi deshiret landore kryekëput robnojnë, ironín e mpreftë me të cilën në tryezë të kafes rrethue prej shokve përpiqej me dërmue prej s'largu trashamanín e përftimit të jetës së shumicës në qytet? Mënyra e tij me kuptue botën, qi i dukej mâ e naltë se ajo e asaj shumice, aty i u trand. E ndieu veten të thyem. E ndieu veten fajtuer para atij gjyqtari me kritere paramune, qi me sy depërtues e shikonte tue dashtë të hetoje ndoshta në fytyrë të tij mundësít e ardhëshme në jetë. Sa vlerë mund i epte, ai pushtues pasunije qi matej me kút e njehej me numra, pasunís shpirtnore mbledhë prej anderrtarit të ri mbi libra qi mësojnë me përbuzë paren? Bota e përmbrêndshme, krijue me mundime të gjata, ndërtue copë copë në heshtje e në vetmí, bota e bukur e veçantë e tija qi do të zbulohej copë copë ndër vepra fardhëshme, u terratis dalkadalë n'atë dugâjë, ku qarkullonte, tue depërtue për hundësh në shpirt era e posaçme e atyne mallnave të përziem. Nji deshir i stërfuqishëm m'u çue me dalë, me ikë andej, e dridhi fund e maje. Por s'mujt me luejtë, ngujue aty prej nji pyetjes së tregtarit.

— Më kanë thânë se din me qitë vjerrsha.

Hilushi çoi syt kah ai. Por n'at ças dikush hyni me blé dishka e mbet ajo fjalë ashtu e varun. Pat kohë në kët ndalim të shkurtë me i mbledhë të gjitha fuqít e veta e m'u pregatitë për nji qindresë të fundme. E kuptonte fare mirë taktikën e Gaspër Tragaçit.

"N’emën të nji urtije kallpe, tue kujtue se më mëson m'u vû për fije në jetë e me gjetë lumnín ashtu si e kupton ai, tash po më predikon e tash po më porositë mos m'u marrë me punë boshe qi s'qesin asnji dobí. Por kësaj here s'po e lâ pa përgjegje!"

Arsyetimi aty s'punonte. Si mund të arsyetohet me nji njerí qi prej nji shtatorje të hyjnueshme të Praksitelit orvatet të nxjerri nji kambë për shkallën e vet të mërmertë?

Në realitet s'e ndiente vetin të sigurtë. Ai dronte se njomsija e mendimeve të kullueta e të ndritëshme, ndry ziliqarisht në fund të vetes, themel i botës së msheftë vetjake në të cilën ai veçohej me jetue ndër çasa mâ muzikorë kur vokama e pështjellueshme e ndiesíve të dalldisuna harmonizohej papritmas mbarshtrue nga skeptri i hollë i Zânës qi u epte shfrim në kângë, ai dronte se njomsija e asaj bote shpirtnore nuk do të mujte të durojë sulmin fyes të fjalve të trasha të tregtarit. Si m'u mprojtë, shka me dhânë përgjegje? Shpëtimin e shifte ríikje. Vetëm tue u çue e tue dalë nga ajo dugâjë ku i merrej fryma e i turbullohej mendja mund e ruente të pacenueme shêjtnoren e ndritëshme të shpirtit, skâjin hyjnuer ku strukej arsyeja mâ e çëmueshme e krejt jetës së tij. Por do fjalë të paprituna të tregtarit s'e lanë prap me luejtë vendit. Ishte andërr a zhgjandërr?

— Po, m'i kanë levdue do shkrime të tua... A din sa m'âsht bâ qejfí! Ka nevojë shum vêndi për kso gjânash: a po kujtohe? Kena mbetë mbrapa...

Tallej a por flitte pëmjimend? Në zâ e në fytyrë Hilushi nuk hetoi asnji qellim talljeje. E u çudit sa s'ka.

— Pse, e shef ti? Të gjithë në botë e duen vendin e vet, veç nesh. S'ndiejnë këtu gjindja. Por duhet me i bâ me ndie me përdhuni. Dikur ndër né kishte njerëz ma të xét për kso punësh. Atëherë, pra, s'kishte Shqipní e sot ka. Tash qi ka, s'duem me ditë për tê. A po kujtohet? Un, për veti, nuk shof përparim në ket pikë...

Hilushit nisi me i bré zêmra. Pse m'e gjikue Gaspër Tragaçin, mikun e t'et, mbas fjalve të botës? S'duhet kurr m'u ngutë e me dënue nji njerí pa e njoftë mirë.

— Duhet qi ju të rijt të punoni. Me folë, me predikue pa u lodhë, a po kujtohe? e me shkrue, sidomos ti qi jé i zoti. S'ka, duhet m'e mbajtë kët Shqipní, me ia mbushë menden të madhit e të voglit qi me përparue...

Ndiente, ndiente edhe tregtari. Jo vetëm paren çëmonte, fitimin e pares, por edhe dishka tjetër të palandët si përparimin e vendit. Veçse tingulli përherë i ftohtë i zânit të tij s'e lênte djaloshin m'u lëshue krejt në besim e n'enthuzjazëm. Nji ndiesí e ndërlikueme e bânte me ndêjë në roje, me pritë fundin e bisedës.

— Si thue ti, ka m'u njallë ndoj mendim për kët Shqipní në masën e ré? Ti mëson aty në shkollë e mund i dijshë këto punë...

Nuk priti përgjegjen e Hilushit, por vazhdoi:

— Mbas luftet të madhe e kujtova mâ se Shqipnija do t'u mëkambte. Ti e din se mue më mbushet mendja me zor. Sidomos në këso punësh: a po kujtohe? Por m'u mbush mendja, po të tham. E drue fort se jam gabue.

— Jo — tha Hilushi — gabue s'je. Nji popull i ri vonon m'u vû n'udhë të qytetnís, pse fillesat janë gjithmonë të vishtira. Por ky i yni tash kapërcen pengimet e tash ecë me shpejtí kah përparimi.

— Ty të lumtë goja. Ishalla bâhet si thue ti. Por un drue se kam ra mbrêndë.

Hilushi çoi fytyrën kah ai në mënyrë pyetëse.

— Po, po; drue se kam rá mbrêndë. Hajde e shif.

Kaluen mbas banakve kah nji derë qi çelej midis murit të mbrêndshëm të dugâjës. Djaloshi e ndoqi, mbushë me kureshtë. U përshkuen nëpër një rruginë të terrshme, plot arkë gjithnduer mase e kashûj të stivuem njâni mbi tjetrin, e u ndalen ke nji derë ode. Gaspri nxori prej xhepit nji tubë çelsa, gjeti at të bravës s'atyshme edhe hapi. Hilushi rrotulloi syt i çmeritun. Ajo odë, mjaft e madhe, ishte plot me flàmuj kuq-e-zí. Vinte n'at odë nji erë e posaçme, erë topash pelhure të re grumbullue në nji anë të mbyllun qi s'merr ajr.

Në raftat deri në tavan qi rrethojshin katër zdatkat e odës, tue lânë lirshëm vetëm katrorin e dritores kah oborri mbas dugâjës, rrijshin pilue qinda paketash të trasha mbështjellë në letër zverdhuke. Letra e shkyeme vende vende lëshonte prej do paketash skjepin e ndonji kindi të kuq. Disa gypa të gjatë qepë në beze shifeshin të mbështetun pingul për rafta. Hjedhun në nji kand afër dritorje venitej të kuqt e nji flàmuri me shtîzë veshë në kadife. Përmbante mija flàmujsh ajo odë e errtë. Vjerrshatari i ri, mësue qyshë prej rinís mâ të parë me shndrrue ndiesít e pacaktueme në parafytyrime të gjalla, mendoi: "Mija agimesh epopeje të kuqe fjetë në burgun e nji kohe të mugët".

Humbi në nji fluturim të vrikshëm mendimesh lyrike. I ndodhte shpesh me harrue shqimit vêndin ku gjindej e rrethin në të cilin rrinte, i joshun si nga nji muzikë e hollë zgjue vrik në fund të shpirtit kah do largësina ajrore ku rasa mâ parandsí, e përshkueme nëpër shëndrita të deshirit poetik, merrte fytyrën e nji arratije të mrekullueshme. I pau ata flàmuj të shtjelluem në nji dritë të gjallë fitoresh kumbore, në krye të nji kombi të lir mbi udha plot brohorína t'ardhëmenís kur era e larit tymonte e pastër drejt qiellit. I pau ato shqipe të zeza tue u lirue nga burgu i errët i nji kohe të zezueme e tue rrahë flatrat nëpër ajrí të kuqe si engjuj drejtësie kah skâjet mâ të mshefuna të maleve e të fushave t'atdheut.

— A shef si kam rá mbrêndë? Tue mbajtë uzdajë se nuk do të rrinte shtëpí pa e marrë ka nji, i porosita me turra. Por s'blén kurrkush. Më kanë mbetë pa u shitë. Mjaft, pra, i a kam ulë çmimet.

Zâni me tinguj metalikë theu shortín e vegimit të largët ajruer. Nji zêmrim i hovshëm i u gjinikue djaloshit përmbrênda. Donte të thonte dishka për me fye tregtarin; kërkoi me mend nji të sháme qi t'i përshtatej.

Gaspër Tragaçi, pa u kujtue për shikim plot neverí qi i flakuroi djaloshi, shkoi e mori nji prej gypave qepë në beze, nxori me kujdes nji flàmur të mbështjellun, këthei kah Hilushi qi qëndronte afër derës s'odës edhe nisi me shtjellue, cohen e mirë të tij me shqipe të zezë punue mjeshtrisht, tue rrotullue ndër duer shtîzën.

— Gjynah me mbetë pa u shitë ky farë malli!

Ndërsa me dorën e rrëmakët mbante shtîzën, rroku me atê të djathtën nji kind të pelhurës së kuqe e i u afrue djaloshit tue e ndukë.

— Shif sa cohë e mirë!

Po të vronte dy duer të ndyta tërbue n'epsh shtasarak tue u shtrî kah trupi i nji krijatyre të njomë e të dashun, përqethje mâ e rreptë s'ia kish tronditë mishin e shtatit. Befas e me rrëmbim vërviti duert përpara e i a hoq pëlhurën tregtarit. Ky zgerdhuci syt.

Hilush Vilza tha me zâ t’ultë, por të ndezun:

— Mos e prek me ato duer.

Tregtari, varë në çudí e në pezmatim, bâni:

— Ke dalë mêç-a? Shka të gjet?

Nji ironí e thellë i shpërthente të riut ke buza.

— Bukur, besa, e paske mendue... Hâni, ju mësuesa të rij, me folë, me shkrue për atdhé: ku jeni? s'po shiten aspak flàmujt.

Gaspër Tragaçin e kish ngrî çudija në vend. Djaloshi vazhdoi:

— Posi... U bâ Shqipnija. Dalin të marrët e vikasin: Rmoftë Shqipnija! Ti, i mêçëm, përgjegjë tue bërtitë në kupë të qiellës: Rmoftë, po! e shpejt me porositë flâmujt. Na shkyeju: rmoftë! e ti shit, bân pare tue tregue mbi ndiesít t'ona. Lojë e bukur, por s'të ka dalë...

Gaspër Tragaçi lëshoi shtîzën e u avit kërcnueshëm kah djali. Flàmuri ra për tokë. Hilushi s'luejti vendit. Shikonte syt e ftohtë qi lëshojshin shkëndija idhnimi. Tregtari u ndal para

tij-

— Mos me kênë hatri i miksís së moçme qi kam me shtëpín t'ante, dij un...

I riu i a priti:

— Për hatër t'asaj miksije tash qes bejta me t'u shitë flàmujt.

Me zâ qi dridhej prej pezmit, tjetri i a këthei:

— Po, zatí ti s'din veç me qitë bejta. Jetó me pralla, biem mbas andrrave. Më vjen keq për gjind të tuej se tash i qet në rmgë të madhe, më shka shof un. Hajt, hajt, qit bejta e dueje Shqipnín: bejtat e Shqipnija kanë me të qitë në dritë...

U afme edhe mâ tepër e pëshpëriti si në nji fishkullimë:

— U shitne a s'u shitne flàmujt, qëndroi a s'qëndroi Shqipnija, un kam mjaft, shyqyr, me jetue: a more vesht? e tash, jashtë...

— Kadalë... i a priti djaloshi me t'egër e syt i vetuen: — dal vetë, s'âsht nevoja me më qitë jashtë ti. Por edhe nji fjalë due me t'a thânë e të lutem vire në vesh si at këshíll qi më dhae pár në dugâjë. Ti thue se jeton, por rrêhesh. Ti je shlye prej numrit të të gjallve qyshse je ndry në kët dugâjë mbushë me mall. Ky âsht vorri i yt. E sa për Shqipní, po të siguroj un se ka me qindrue. Prandej mos bân marak se edhe flàmujt kanë me t'u shitë krejt. Por rueje shpirtin t'and mos t'ia shitish dreqit.

E Hilush Vilza doli, lehtësue në zêmër nga ai shfrim, me thithë ajr të kulluet n'udhë sepse era e asaj dugâje mirrte frymën.

FUNDVJESHTA NË BOSTON💜 K. P. Traboini 🎵 Riltim

Rreth librit me poezi të Charls Bukowski,të përkthyera nga poeti Kolec Traboini - nga Robert Martiko

SHPIRTI I NJERIUT:- NJË UDHËTIM PËRMES DHIMBJES DHE SHPRESËS
Rreth librit me poezi të Charls Bukowski,të përkthyera nga poeti Kolec Traboini

 Nga ROBERT MARTIKO

 

Robert Martiko

     Një nga librat me vlerë që ka botuar para disa vjetësh poeti dhe shkrimtari i dëgjuar Kolec Traboini, është edhe një përmbledhje poetike me poezi të Charles Bukowski, një nga figurat më të njohura dhe më të diskutueshme të letërsisë amerikane, i njohur për stilin e tij unik dhe për temat e thella që trajton. Lindur më 16 gusht 1920 në Andernach, Gjermani, Bukowski kaloi pjesën më të madhe të jetës së tij në Shtetet e Bashkuara, përpara se të bëhej një zë i fortë i poezisë dhe prozës rreth sfidave dhe realiteteve të jetës së zakonshme.
Jetësimi i tij mund të përshkruhet si një sërë aventurash, në të cilat takoi vështirësi dhe tragjedi. Në moshën katër vjeçare, ai dhe familja e tij emigruan në Los Angeles. Atje, ai përjetoi abuzimin e babait të tij dhe një fëmijëri të ndërlikuar që do të ndikonte në të gjithë krijimtarinë e tij. Me këtë bagazh të rëndë emocional, Bukowski filloi të shkruante poezi dhe tregime, duke reflektuar mbi jetën e tij dhe përvojat që e formuan si individ.
Abuzimi i babait të Charles Bukowskit është një aspekt i rëndësishëm i jetës së tij që ka ndikuar në formimin e karakterit dhe tematikës së tij letrare. Babai i tij ishte një ushtar dhe një person, i cili shpesh shprehte dhunë në shtëpi, duke bëre që jeta familjare të ishte e tensionuar dhe e frikshme. Ky abuzim pati një ndikim të thellë në psikologjinë e Bukowskit. Ai shpesh e përshkruan këtë përvojë në veprat e tij, si një mënyrë për të reflektuar mbi dhunën, frikën dhe pasigurinë. Ai e kishte të vështirë të ndante dëshirat për një jetë të zakonshme me traumat e së kaluarës, dhe kjo është një temë e përsëritur në shkrimet e tij. Abuzimi i prindit ndikoi në mënyrën se si ai e perceptonte botën, shpesh duke e parë atë si një vend të egër dhe të ashpër, ku njerëzit përballeshin me sfida të rënda.
Për Bukowskin, shkrimi ishte një akt çlirues, një mënyrë për të përpunuar këto përvoja dhe për të tërhequr vëmendjen ndaj aspekteve më të errëta të ekzistencës njerëzore. Ky kontekst personal e bëri krijimtarinë e tij edhe më të fuqishme, duke i dhënë lexuesve një pasqyrë të sinqertë të luftërave të brendshme që përjetonte.
Një nga temat kryesore të shkrimeve të tij është realizmi. Bukowski ka një aftësi të veçantë për të përshkruar jetën e zakonshme në një mënyrë të drejtpërdrejtë, shpesh duke përdorur një gjuhë të thjeshtë por të fuqishme. Pavarësisht nga sfidat e jashtme dhe të brendshme, ai arrin të ndërtojë një lidhje të fortë me lexuesit, duke i bërë ata të ndihen të ngjashëm me protagonistët e tij, personazhe që shpesh ishin refleksione të vetvetes. Pjesa më e madhe e historive të tij pasqyrojnë jetën e tyre të përditshme dhe vështirësitë, duke i dhënë zë atyre që shpesh nuk ishin dëgjuar.
Njohja e vetvetes është një tjetër aspekt themelor në veprat e Bukowskit. Ai shpesh e përshkruante veten si një outsider, një individ që luftonte për të gjetur vendin e tij në një botë që shpesh i dukej e huaj dhe e egër. Ky vetë-reflektim pasqyrohet në tregimet e tij, ku protagonistët përballen me brishtësi, pasiguri dhe ndjenjën e humbjes. Kjo çoi në një eksplorim të thellë të identitetit, ku Bukowski përdorte përvojat e tij personale si një mjet për të kuptuar natyrën e jetës dhe të ekzistencës.
Ekrani i zymtë i jetës është një tjetër dimension i rëndësishëm në krijimtarinë e tij. Bukowski nuk heziton të flasë për anët më të errëta të jetës, duke e paraqitur varësinë, dhunën dhe izolimin në mënyrë të ashpër dhe të sinqertë. Një nga veprat më të njohura të tij, “Ham on Rye”, është një autobiografi që ndriçon jetën e tij të rinisë dhe sfidat e tij, duke e bërë lexuesin të ndjejë jetën e tij të trazuar dhe të ndërlikuar.
Arti për Bukowskin ishte një mënyrë shpëtimi. Ai e përjetonte shkrimin si një akt të domosdoshëm, një mjet për të shprehur ndjenjat e tij të thella dhe të komplikuara. Ai besonte se arti duhet të pasqyrojë të vërtetën, madje edhe në aspektet e tij më të zymta, duke e bërë atë një artist të vërtetë që përpiqej të kuptonte dhe të shpjegonte realitetin.
Në të njëjtën kohë, Bukowski ishte një kritik i shoqërisë. Ai e sfidonte normat dhe moralin e saj, duke përshkruar jetën e atyre që ishin të përjashtuar nga një shoqëri e orientuar drejt suksesit dhe përsosmërisë. Ai fliste për klasën e ulët dhe ata që e kishin të vështirë të përballeshin me realitetin, duke i ofruar një zë që mungonte.
Arti i tij ishte një pasqyrë e jetës dhe përvojave të tij të vështira, dhe kështu ai krijoi një trashëgimi të fuqishme në letërsinë moderne. Me libra të njohur si “Women”, “Post Office” dhe “Ham on Rye”, ai ndikoi në breza të tërë lexuesish, duke i inkurajuar ata të reflektojnë mbi jetën e tyre dhe përvojat e tyre personale.
Në përfundim mund të thuhet se Charles Bukowski mbetet një figurë mbresëlënëse në letërsi, një zë i pazëvendësueshëm që e shpreh realitetin e jetës në mënyrë të sinqertë dhe të guximshme. Jeta e tij e vështirë, së bashku me përvojat personale, janë burim frymëzimi për shumicën e veprave të tij, duke e bërë atë një simbol të lirisë artistike dhe një përfaqësues të thellësive të shpirtit njerëzor. Një shkrimtar i cili, me penën e tij, krijoi një botë ku çdo lexues mund të gjejë copëza të vetvetes.
Puna e Kolec Traboinit për të sjellë poezitë e Charles Bukowski në shqip është një punë mjaft dinjitoze, e rëndësishme dhe sfiduese, duke u bërë një urë lidhëse midis shpirtit të autorit dhe lexuesve që dëshirojnë ta njohin këtë zë të veçantë dhe të jashtëzakonshëm. Nëpërmjet punës së kujdesshme në përkthim, Traboini ka arritur të kapë thelbin e asaj që Bukowski nënkupton me vepra të tilla, duke përçuar të vërtetat ekzistenciale që shqetësojnë dhe frymëzojnë lexuesit. Jo vetëm ka interpretuar fjalët, por gjithashtu ka mundur të përcjellë emocionet, ndjenjat dhe kontekstin e thellë që karakterizojnë shkrimin e Bukowskit. Ai arrin të nxisë një dialog të hapur me lexuesin, duke u bërë një mjet për të eksploruar nuancat e jetës, vështirësitë e qytetarisë dhe realitetin e përditshëm.
Përmes përkthimit të saktë dhe të ndjeshëm, Kolec Traboini ka mundur të kontribuojë me sukses në njohjen e veprave të Bukowskit. I ka sjellë ato më afër lexuesve shqiptarë, duke i ndihmuar të kuptojnë dhe të reflektojnë mbi përvojat e jetës me një vrull e intensitet të ri. Në çdo faqe të përkthyer, ai merr përsipër misionin e shenjtë për të bërë të mundur një përvojë letrare që shpërndan jo vetëm thjesht fjalë, por ofron edhe një pasqyrë të thellë të ekzistencës njerëzore.
Kështu, përkthyesi bëhet një krijues i vërtetë duke e ndihmuar letërsinë të flasë më gjerë e më thellë në kulturë e qytetërim. Është fjala për vetë ndriçimin dhe rilindjen, rinovimin e jetës, që aq shumë rëndësi të madhe ka lidhur me sjelljen dhe zgjedhjet që njerëzit bëjnë në jetë. Për t’u vetkorrigjuar, kjo është e rëndësishme, nëse merret parasysh fakti se mund të paguash me mijëra herë në arkën e historisë dhe të mos kuptosh gjë prej gjëje.

 

 

JETA ËSHTË E BUKUR 💜Poezl nga K. P. Traboin🎵 Isskoy.

Intervista & Shkrime mbi krijimtarinë poetike të K.P. Traboinit

INTERVISTA & SHKRIME

Në këtë botim të ri të Pantheon Books 2025, janë përmbledhur disa prej intervistave që K. P. Traboini, poet, gazetar dhe kineast, autor tashmë i 48 botimeve, nga të cilët 30 libra me poezi, duke përfshirë 4 antologji si dhe 5 volume me përkthime poetike nga bota.
Në pjesën e parë të librit përfshihen intervistat që janë dhënë nga K. P. Traboini për mediat e ndryshme shqiptare në Tiranë, Shkodër, Podgoricë, Selanik, Boston, New York dhe Washington DC. Intervistuan: Mirgjina Lekaj, Rajmonda Moisiu, Aida Tuci, Teuta Taramani, Elsa Mollaj, Albina Hoxha, Bujar Ferhati, Joana Dailani.
Në pjesën e dytë të librit janë përmbledhur disa prej shkrimeve të autorëve të ndryshëm për krijimtarinë e K. P. Traboinit, më së shumti për poezinë që është pasioni i jetës së tij.
- Studime, analiza dhe mendime mbi krijimtarinë e Traboinit nga Aristidh P. Kola, Anton Gojçaj, Dr. Fatmir Terziu, Pandeli Koçi, Naum Prifti, Peter Prifti, Robert Martiko, Anton Çefa, Luigj Çekaj, Kosta Valeta (Greqi), Lindita Agolli, Emi Krosi, Gjek Marinaj, Roland Gjoza, Dalip Greca, Astrit Lulushi, Agim Shehu, Fatime Kulli, Vllasova Musta, Mimoza Rexhvelaj, Përparim Kapllani, Zhuliana Jorganxhi, Nase Jani, Spiro Gjikondi, Aleko Likaj, Naim Berisha, Ejvis Maria- Xhajanka, Vasil Qesari, Aida Dismondi.
Libri është përgatitur nga A. Gojçaj, redaktor P. Koçi, ka 256 faqe.

   
Pantheon Books Info.
🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️

 

 

Robert Martiko: Duke analizuar krijime të poetit K.Traboini

Robert Martiko

NUK KA TË ARDHME MENDIMI INTELEKTUAL 

I NJË VENDI KU NUK EKZISTON IDEJA E PËRJETËSISË
Duke analizuar krijime të poetit Kolec Traboini 

 

Nga  ROBERT MARTIKO

Zakonisht, kritika letrare në Shqipëri, e mbështetur kryesisht në shqisat dhe jo në një analizë të thelluar me të vërtetë ndriçuese, ndjek parimin e trajtimit sipërfaqësor të veprave. Madje, edhe më keq, ajo shpesh bazohet në kritere miqësie kur vjen puna te ndarja e diplomave apo lavdërimeve në fushën e krijimtarisë. Në këtë padituri klasike, anashkalohen aspektet me vlerë të thellë dhe të qëndrueshme, të cilat mund të krijojnë mundësi reale për ndryshim. Sepse, fraza me karakter ndërtues se arti vlen për të ndryshuar botën, përmes ndryshimit të vetvetes, nuk u mësua kurrë siç duhet në shkollat shqiptare. Janë fjalë të panjohura.
Është më se e kuptueshme, duke pasur parasysh se bëhet fjalë për një vend ku, për gjysmë shekulli, mendimi ka qenë i mbyllur brenda kufijve të një materializmi të verbër marksist. Historikisht, ka munguar koncepti i një Rilindjeje Shpirtërore, siç ndodhi në Perëndim, dhe kjo ka mbajtur shoqërinë shqiptare të bllokuar në kohë, madje edhe sot, në Mijëvjeçarin e Tretë.
E thënë troç, në Shqipëri mungon fryma e mençur dhe e zhdërvjellët akademike që i jep jetë dhe kuptim mendimit dhe debatit intelektual. Nuk vihet re ajo përmasë thelbësore, me rëndësi vendimtare për zhvillimin shoqëror. Nuk ka asgjë më të dëmshme sesa ky bllokim i brendshëm, që e shtrëngon mendimin e lartë intelektual si në darë farkëtari.
Admirohen vërtet autorët e huaj me famë, por shpesh pa u kuptuar në thellësi. Sepse këto pena gjeniale kanë dashur të shprehin diçka tjetër, shumë herë më të thellë dhe jetike, nga ajo që zakonisht perceptohet, në nivel të ulët. Është sikur gjithçka të reduktohet në zero, duke e lënë të ardhmen e shoqërisë shqiptare peng të një ndryshimi që ende nuk dëgjon të vijë, dhe as që mund të përfytyrohet se mund të trokasë në derë në këtë gjendje.
Prandaj, marr përsipër të shkruaj disa fjalë mbi botën paraempirike, e cila në Perëndim pati një ndikim vendimtar në rendin shoqëror, në kulturë dhe në qytetërim. Pikërisht këtë botë e gjeta të pasqyruar në shumë poezi të Kolec Traboinit, ndoshta si një rikujtim i Shkodrës së lavdishme të njerëzve të mëdhenj, jo vetëm të së kaluarës së largët, por edhe të atyre që sfiduan diktaturën e djeshme.
Sepse, përtej perceptimit të thjeshtë natyror, është pikërisht bota shpirtërore ajo që fuqizon letërsinë dhe artet. Përparimi nuk mund të mbështetet në gjëra të gurta e pa shpirt, si dikur në lavdërimet për diktatorin, në bashkëpunimin kolektiv të detyruar, në një vullnet me humnerë në tru pa qëllim, në një të ardhme të dështuar qysh në embrion, në një bashkim vëllavrasës, në besimin e verbër me pasojë drejt shkatërrimit total, apo në burokratët, të cilët propaganda i përdorte si mullinj ere për mendjet e thjeshtuara të “Njeriut të Ri Socialist”, sot të kudondodhur.
E kundërta e kësaj bote të ulët vlerash, në antipod me vetë qiellin, institucioni i parë i njerëzimit në botë, është shpirti i vërtetë njerëzor, i mishëruar te individë të jashtëzakonshëm si Lasgush Poradeci, Zef Pllumi apo Pjetër Meshkalla, i cili u bë i pavdekshëm në histori, duke hyrë në burg me vullnet të lirë, në kohën e tre milionë skllevërve duartrokitës.
Pra, është bota paraempirike e një mendimtari gjenial si Kanti pikërisht, që lidhet me përmasat shpirtërore, morale dhe filozofike të jetës. Janë ato që formësojnë kulturën dhe qytetërimin në mënyra shumë më të thella sesa realiteti material, kaosi politik e mendor. Nëse një shoqëri nuk ka një ndjenjë të thellë për këto aspekte, ajo mbetet e bllokuar në shekuj, së bashku me mendimin e saj intelektual, brenda një realiteti të ngushtë, ku njerëzit janë të përqendruar vetëm te konsumimi dhe krijimi i pasurisë materiale, me shumicën e popullsisë në varfëri. Pa një dimension të pasur shpirtëror, shoqëria nuk mund të rrisë breza të shëndetshëm shpirtërisht, të aftë për t’u përballur me vështirësitë e jetës. Çdo qytetërim që nuk mbështetet në një bazë të fortë shpirtërore dhe filozofike është i prirë drejt shkatërrimit të brendshëm. Humbet sensin e qëllimit të thellë të jetës, duke mbetur i bllokuar në një ndjenjë pasigurie dhe boshllëku shpirtëror, pa mundësinë për të njohur e kuptuar të vërtetat më të thella të jetës dhe të ekzistencës njerëzore.
Nëse filozofia sot në Perëndim është bërë skeptike ndaj përjetësisë, atëherë poezia mbetet mbrojtësja e fundit e kuptimit të jetës. Në një botë ku gjithçka shihet si relative dhe e përkohshme, poeti është pikërisht ai që guxon të flasë për dritën, për shpirtin, për përjetësinë. Është tjetër gjë që janë të paktë ata që e dëgjojnë dhe kanë aftësinë për të kapur gjërat. Në këtë aspekt pikërisht, duhet vlerësuar poezia e Kolec Traboinit.
Po të lexosh shumë nga poezitë e tij, ku hyjnë koncepte të botës a priori, në pamje të parë ato mund të duken si vargje fare të thjeshta. Por vini re se çfarë kalash të pamposhtura të mendimit ekzistencialist godasin ato, si shigjeta të arta të ardhura nga një botë kuptimesh të thella, madje nga një kohë kur bota ende nuk ishte krijuar.
Sot, jo vetëm në Shqipëri, ku historikisht nuk ka ekzistuar as ideja e një Rilindjeje Shpirtërore, por edhe në Perëndim, kriza e kuptimit ka mbërthyer miliona njerëz. Sepse, kur e vërteta trajtohet si relative dhe nuk ka një bazë përjetësie, shumë njerëz ndihen të humbur, të paaftë për të gjetur një kuptim universal të jetës. Kjo është çështja, tema e vërtetë me karakter jetik.
Jetojmë në kohë kur ndodhin fenomene të tmerrshme, të cilat shpesh kalojnë pa u vënë re nga njeriu i thjeshtë, por poeti i veçantë gjithnjë ka aftësinë intuitive për të kapur gjëra që i përkasin botës ideale. Një nga këto fenomene negative është politizimi i së vërtetës, e cila shihet si një konstruksion shoqëror, që mund të manipulohet nga pushteti dhe nga ideologjitë, pa asnjë ndjenjë përjetësie. Vetë shkenca, duke reduktuar gjithë realitetin në atë që mund të provohet empirikisht, lë mënjanë përvojën në aspektin e ndërgjegjes, vlerave dhe estetikës. Jo më kot Ainshtaini flet për gjithë ato gjëra të mençura të lidhura me kuptimin e thellë të jetës.
Mjaft i veçantë është Traboini te poezia “Rimishërimi” apo “Përjetësia” dhe shumë të tjera si këto. Në një botë ku gjithçka ndryshon dhe kalon me gjurmë të thella pas, ideja e rimishërimit si një rilindje shpirtërore shfaqet si burim shprese dhe force. Poeti, nga vetë misioni i tij për t’i dhënë formë jetës, bëhet zëri që kujton se çdo rënie është një mundësi për t’u ngritur, çdo errësirë një mundësi për dritë dhe çdo fund një fillim i ri.
Duke përfunduar, një vend ku mendimi dhe letërsia janë të mbyllura nga materializmi dhe mungesa historike e idesë së një rilindjeje shpirtërore, do të mbetet një shoqëri që përpiqet të ekzistojë në një realitet pa thellësi, pa kuptim dhe pa lidhje me përmasat shpirtërore e filozofike të jetës. Një realitet i tillë do të formojë individë dhe shoqëri të dehumanizuara, të cilët, edhe sikur të jetojnë në një botë të pasur materialisht, përrallore, do të mbeten tejet të varfër shpirtërisht.
Për të ndërtuar një shoqëri të qëndrueshme dhe të pasur, është thelbësore që mendimi intelektual të përpiqet drejt një përqëndrimi te thelbi shpirtëror dhe filozofik, i cili mund të ndihmojë në zhvillimin e kulturës dhe qytetërimit në mënyrë më të thellë, më të qëndrueshme dhe më domethënëse për brezat që vijnë.
Prandaj kanë rëndësi të lexohen me kujdes temat e jashtëzakonshme të botës paraempirike, me kuptimin e vlerave të vërteta të jetës, sidomos sot në kohën e krizës botërore të lidhur me makinat dhe me inteligjencën artificiale, në mënyrë që njeriu të jetë zotëruesi i tyre dhe të mos ndodhë e kundërta.
Kriza ka trokitur kudo në botë, është tjetër që mendimi i fjetur intelektual shqiptar vijon të jetojë në botën e tij rituale, amorfe, përherë i sigurt dhe i patrazuar. 

🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️🕸️