Ari,
elementi i vetëm që nuk e ka trupi i njeriut u zëvendësoka mrekullisht a
fatalisht me poezinë...
Të sjell
kënaqesi shqipërimi i rreth 160 autorëve të huaj që përbëjnë thesarin e poezisë
botërore. WORLD POETICA të lodh e mundon për ta përshtatur në shqip, por të jep
edhe sadifaksionin si krijues. I vetmi element natyror që nuk e ka trupi i
njeriut është ari. Po ta kishte, mjekët e kohëve të vjetra thonin se njeriu nuk
do të kishte vdekje. Duke dashur pavdeksinë, një perandor kinez në moshë të re
pranoi që ti fusnin në ushqim sasi të vogla ari. Por pikërisht ai mbas ca kohe
vdiq. Konsiderohet perandori i vdekur në moshën më të re në historinë e Kinës
së vjetër. Magjia e arit paska qenë që të jep pavdeksinë... por edhe të merr
jetën.
Ndoshta
njeriu e zëvëndeson mungesen e arit me thesarin e Poezisë. Por edhe kjo
pothuajse në të njejtën linjë është. Aq shumë ngjasin. Aq shumë të çmuara janë.
Shumë lavdi kanë dhënë e shumë jetë para kohe kanë marrë.
K. P.
Traboini
8 shtator
2019
WORLD
POETICA
______________
ANNA
AKHMATOVA
NUK
E DI NË JE GJALLË APO
KE VDEKUR
Nuk
e di nëse je i gjallë apo ke vdekur.
A
mund të kesh një shenjë mbi dhe si dallim
Kur
shuhet dielli e bie errësira
Që
varroset në mendjen time në amshim.
Të
gjitha për ty: lutje të përditshme
Pa
gjumë në kokë gjithë natën rri
Dhe
vargjet e mia të bardha mbeten
Pakrehur,
në blu zjarri digjen sytë e mi.
Askush
më shumë s’ më torturoi e gëzoi
Më
shumë jo kurrsesi
Më
braktisi e më vuri në dhembje
Askush
më shumë s’ma përkëdheli dhe harroi si ai.
DRITHËROJNË
DUART E MIA
Drithërojnë
duart e mia nën vellon e errët...
"Pse
je kaq e zbehtë, pse të ka humbur çdo gëzim?"
-
Sepse kam bërë të dashurin të dehet
e
të mbulohet me trishtim.
Kurrë
nuk do të harroj. Shkoi jashtë, i tronditur;
me
buzët që i nxinin, të ngrira, të ftohta
zbrita
poshtë shkallëve, pa prekur kangjellat
dhe
e ndoqa deri tej tek porta.
Mbytazi
i mërmërita: "Mos vallë kjo ish një shaka?
Mos
më lër të lutem, ndryshe ke vrarë një njeri!"
Ai
më buzëqeshi, oh, me një qetësi të habitshme
dhe
tha: "Eja, ende do të lagesh në shi?".
Shqipëroi:
Kolec P. Traboini
Washington
DC, mars 2016
Nga libri WORLD POETICA 2019 Pantheon Books ISBN 978-9928-04-460-0
Shqipëria nuk ka poetë.Tua sjellësh të shqipëruar (free) poetët më të mëdhenj të botës e as që marrim mundimin ti lexojnë. Jo more jo. Poetët bëhen duke mesuar nga njeri-tjetri jo duke u flladit nëpër korie me biçak. Poetët e mëdhenj amerikanë të gjithë përkthenin poetët europianë dhe të tjerë nga bota, ani pse vetë ishim më të vërtetë gjigandë të letërsisë botërore. Sa më i talentuar të jetë poeti aq më shumë përkushtohet, më shumë pranon, stimulon dhe afirmon poetët e tjerë të talentuar. Një solidaritet i përkryer i poetëve amerikanë. Po kudo në botë ndër poetët e vërtetë. Atje ku arti poetik është përkushtim dhe qëllim i jetës, ndodh si në rastin e Nobelistit Joseph Brodsky, i cili mësimet e para poetike i mori nga e madhërishmja Anna Akhmatova, sepse poeti lind e rrit poetin. Ndërsa në trojet tona ku poetët "lindin" e nuk bëhen kurrë, ndodh ndryshe. Ka një anekdodë: sa më shumë rri me njerezit aq më shumë i dua kafshët - një parodi e ngjashme do të ishte se sa më shumë lexoj poetët e botës aq më shumë më neverisin vjershëtorët pa mendim e pa ndjesi që i lajnë fytyrën njëri- tjeterit me një sapllake ujë nga buronjat e Hasan Zyko Kamberit.
Po ju sjellim vetëm 12 autorë nga 150 poetet e medhenj botërore që kemi përkthyer në librin "World Poetika" 2019:
Sappho(Safo)-11 Like
Emily Brontë - 7 Like
Joseph Brodsky - 5 Like( Nobelist)
Christina Rosetti - 4 Like
Dante Gabriel Rosetti -5 Like
Garcia Lorka - 7 Like
Charles Bukowski - 5 Like
Katherine Mansfield - 2 Like
Kostandin Kavafis - 11 Like
Naim Aradi - 4 Like.
Jacques Prévert - 10 Like
Ezra Pound - 5 Like Jim Harrison - 4 Like
Pa le kur këta neveri provinciale përbuzin edhe novatorin më e madh të poezisë shqipe, unikun e të papërsëritshmin, Migjenin. Jo more jo. Mos e gënjeni veten me raki e bejte qesharake, me konkurse e çmime idiote që ua japin për sytë e bukur a mishin e bardhë. Flini mendjen. Shqipëria nuk ka poetë. Ka vetëm shtërpuca.
Më shkruajnë disa me indinjatë se nuk janë dakort me çfarë shkrova për shtërpucat e poezisë shqipe. Ju jap këtë gjegje: Lumturisht e pikërisht se nuk janë dakort me mua një kastë vetëlavdëruesish shtërpuca, unë vazhdoj të shkruaj pa ma bërë syri terr se jam në udhë të gjërë e jo në mezhda pastorale, ku i fryn bariu xhurasë me melodi të Hasan Zykos. Se të ishin dakort me mua, do të merrja një pisqollë të ndryshkur të kohës se Tanzimatit e do ti bija vetes në lule të ballit, duke lënë për shtërpucat një testament në formë bejte. “To be, or not to be, that is the question”- Hamleti ishte një poet.
GJITHÇKA
QË KAM SHKRUAR PËR FËMININË, RININË E JETËN TIME NË QYTETIN E SHKODRËS
DO TË PËRFSHIHET NË VËLLIMIN POETIK QË PO PËRGATIS ME TITULL:
ODE PËR SHKODRËN 🌹https://youtu.be/k2WRVKLZRPs
SI E ZBONIM FRIKËN DHE ERRËSIRËN ME KËNGË - Kur me Bashkim Golemin bënim gara me këngët italiane -
Nga KOLEC TRABOINI
Me Bashkim Golemin
isha shok në rini. Ishim njohur në rrethin letrar të klubit të rinisë së
qytetit të Shkodrës, për të cilën përkujdeseshin Hasan Lekaj dhe Ferdinand
Bushati duke botuar çdo vit një almanak letrar me krijime të letrarëve të rinj.
Pasioni për letërsinë ishte ajo çfarë na bashkonte me shumë nga bashkëmoshatarët tanë.
Mbaj mend se në rrethin letrar vinin të rinj të talentuar si Alfred Çapaliku,
Tonin Shtjefni, Dod Kaçaj, Bashkim Golemi, Mehmet Gucia, Burhan Kurti, Rudina
Lohja, Suzana Jegeni, Riza Lahi, Valentina Ago, Xhahid Bushati, Shyqyri Mollaj,
Fejzi Gushta, Marta Qesteri, Arben Shehi, Terezina Mozali, Bedri Islami,
Fluturak Germenji e tjerë. Dod Kaçaj ishte asokohe student në Insitutin e lartë
pedagogjik në Shkodër dhe më të rrija e flisnim për letërsinë. Me Dodën me
bashkonte edhe prejardhja e familjeve tona nga Malësia e Madhe, unë nga
Traboini i Hotit e ai nga Bajza e Kastratit. Edhe me Shyqyri Mollën nga
Dobraçi, që ishte kushuri me Haxhi Hajdarin i cili u vra me murtajë në shpellë
nga diktatura, ruaja një miqësi të mirë si krijues, ai kishte arritur të
botonte madje një roman, por më pas punët do ti shkonin keq e më keq. Nuk do ta
linin të botonte. Tani është në Amerikë dhe dhe vazhdon të botojë, kurrë pa
harruar të vijë të më sjellë librat e tij. Alfred Çapaliku ishte një tjetër
miku im letrar, një djalë i sinqertë me të cilin kur diskutonim për letërsinë
harroheshim. I kishim shtëpijat afër, unë ngjitur me shtëpinë e Cin Daisë e
Rrok Zadejës, dy baballarët e korifejve të muzikës Tish Daija e Çesk Zadeja që
sigurisht jetonin në Tiranë e kur shfaqeshin në rrugën tonë konsiderohej festë.
Me Alfredi Çapalikun,
që tashmë është profesor në Universitetin e Shkodrës,hynim e dilnim në shtëpinë e tij, se shtëpia
e tim eti ishte thuajse e rrënuar që kurse vdiq Dada Katrinë në fillim të
qershorit 1964 e cila ishte vajza e Motres Tone. Dada Katrinë ishte një
mrekulli e jetës sime, me atë më lidhte çdo fijëz e pejëz qe ka lidhje me
artin, pa nxitjen e saj mbase nuk do të isha asgje. Ajo sikur edhe shtëpisë i
jepte forcë për tu mbajtur në këmbë e përballuar shkatrrimin tek këndonte krejt
natyrshëm këngë italiane se ajo nga babai italiane qe. Ishte e bija e Andrea
Skanjetittë parë, mësuesit mirëbërës të
babait tim mbetur jetim qysh i vogël. Që të vazhdojmë me atë botë rinore
pasionuar marramendshëm pas letërsisë, nëna e Alfredit na qeraste me ëmbëlsira
ndërsa dëgjonte e drithëruar( ah zemra e nënave shkodrane) të përmendnim emra
shkrimtaresh të mëdhenj. Emra shkrimtarësh si Koliqi e Fishta, dhe të huaj
sigurisht, madje të ndaluar.
Por me Bashkim
Golemin ndodhte ndryshe. Megjithëse ishte një letrar i talentuar në krijimet
poetike, prirjet e tij muzikore spikasnin. Deri në vitin 1970 për të cilat
referohen këto kujtime, kishte më shumë hapësire dëgjimi dhe nuk ishin aq shumë
të rrezikshme, siç ndodhi më vonë me nervozizmin patologjik të udhëheqjes politike moniste
që merrte masa drastike. Terrori mbi intelektualë e krijues do të riniste
veçmas pas festivalit të 11 me përndjekje tëpaparë në kuadrin e luftës kundër shfaqjeve të huaja. Por edhe para
vitit 1970, të cilit i referohemi,nuk
ishte krejt e lehtë. Organet e partisë dhe të frontit, veglat e tyre, veçmas
spiunët e shumtë që aktivizonin bënin punën e vet përgjuese. Kishte edhe
vullnetarë në përgjimet e spiunimet e kohës. Mjerë kush binte në vështrimin e
rrjetën e tyre.
Diktatura ka qenë
vërtetë e frikshme por në mes miqsh e shokësh kishte një qasje tjetër. Veçmas
tek të rinjtë e brezit tonë. Ndjeje paksa liri më tepër brenda pamundësisë së
kohës. Dhe të mendosh se çfarë ndodhte rrotull, pikërisht në atë kohë. Një
djalë jetim, moshatar me ne, qe kishte qenë në jetimoren e Shkodrës ku unë e kisha njohur,Skënder Daja, e burgosën se ishte i pasionuar
pas këngëve italiane të Adriano Çelentanos. Më pas e pushkatuan në Spaç. Edhe
atje para se ta ekzekutonin këndoi Çelentanon. A e dinë italianët këtë? A e di
Çelentano? Gjithsesi edhe në kohërat më të qeta në atë dreq luftë klasash e
shfaqjeve të huaja,nuk qenë pa rrezik
dëgjimi e komentimi i këngëve italiane.Por gjithsesi e sado e rëndë të këtë qenë ushtruar dhunapsikofizike, në rininë tonë i kemi dhënë sado
pak liri vetes, brenda asaj pamundësie të përgjithshme që të zinte frymën e ti
mbyste liritë dhunshëm.
Këto më vinë në
mendje kur kujtoj kohën që me Bashkim Golemin rrinim tek Truma e Dugajve të
Reja, ku hidhnim ndonje sy edhe nga vajzat e Institutit e diskutonim me orë të tëra për këngët italiane madje edhe konkuronim me
njeri tjetrin se kush di më shumë emra këngëtarësh apo kush ruante në kujtesë
tekstet e këngëve dhe vijën melodike. Miku im i rinisë Bashkim Golemi ishte
pasionant, i sinqertë, energjik, me fantazinë që e çonte kudo në hapësira
lirie. Ndjehej kjo edhe në ato garat që bënim me njëri-tjetrin për çfarë dinim
e nuk dinin për Domeniko Madunjon, Adriano Celentanon, Nikola di Barin, Iva
Xanikin, Ornela Vanonin, Katerina Kazelin, Luçio Batisti e Luçio Dala e plot të
tjerë. E në të gjitha rastet, falë prirjeve të tij muzikore që më habisnin, i
fitonte shoku im i rinisë Bashkim Golemi. Shpesh më vinte e hidhur humbja ( eh
rini e çashtër si qielli i luleve të majit), nervozohesha nga padija ime përballë
shokut që i dinte aq mirë e i përsëriste aq bukur. E unë, që isha rritur në shtëpi
mekëngët italianetë përditshme të Dadës sime Katrinë, mbetesha pas. Hatër mbetje e sinqertë, rinore, e atëhershme sigurisht.
Flakë kashte. Pjesëz e asaj kohe të ngushtë ku jetonim si në një grackë për
shpirtin e ndaluar, por tani më vjen për të qeshur për mënyrën se si e përballonim
errësirën me tinguj të bukur që u jepnin dritë e gëzim ditëve tona në mungesë të lirisë.
Duke admiruar këngët
që vinin si jehonë që përtej detit (që komunistët dhe sigurimi i konsideronin si
bajlozë të zinj sipër dallgëve), na dukej se ne po e sfidonin ndalimin dhe
tiraninë. Edhe aq ishte një guxim i madh për kohën që përpiqej ti lidhte njerëzit
në shtratin e Prokustit, për ti pasur më pas ushtarë pa tru, shtetas të bindur
e të verbër të diktaturës. Fatlumturisht shpëtuam pa u bërë ushtarë prej plumbi,
e mbase-mbase shpëtimtarë të ndjesive lirike qenë tingujt e fjala, të cilat i ngrohnin
shpirtrat njerëzorë në kohën e ngricës më të madhe në jetën e atyre shqiptareve
qe patën fatin e keq të lindnin e të jetonin nën një diktaturë të egër në gjysmën
së dytë të shekullit XX.
Ishte koha kur rinia
ime hidhte shtat përmes ndalimesh në Shkodër.
____________☸____________
Dy poezi
nga krijmet e Bashkim Golemit nxjerrë nga almanaku letrar vjetor “Shtigje të
çeluna”nr. 3 viti 1970, organ i
rrethit
letrar të Klubit të Rinisë Shkodër, të cilat kanë frymën e asaj kohe
rinore e të asaj gjendje ku ndodheshim e ku kërkonim ta zbonim zymtësinë
e jetës me këngë e me vargje.
