KUR POEZIA PËRJETON TË KALUARËN NË NJË TË TASHME TË GJALLË
Rreth poezisë “Kujtesa e brigjeve të detit”, me autor Kolec Traboini
Nga ROBERT MARTIKO
Kjo poezi është një kujtesë intime dhe e përmbajtur për një vend që nuk është thjesht hapësirë fizike, por vendbanim i kohës së brendshme, i identitetit të dikurshëm dhe të humbur. Poeti i kthehet bregdetit jo për ta përshkruar siç është sot, por për të rikthyer atë që ka qenë dhe që tashmë ekziston vetëm në mendje – një vend i thjeshtë, i heshtur, i përjetuar në blerim dhe qetësi.
Elementët si “lokali i vogël ‘Breshka”, “rruga me plepa”, “valëzat” – janë shënues të butë të një kohe të shkuar, të një jete që ka humbur jo vetëm për shkak të kalimit të kohës, por për shkak të zhvillimit të pandalshëm fizik dhe transformimit urban, që ka fshirë përfundimisht atë përvojë. Ajo që dikur ishte personale, sot është kolektive dhe e zhveshur nga ndjenja: pallate me ballkone ajrore zëvendësojnë hapësirën intime me një realitet të ftohtë dhe të paarritshëm.
Poezia shfaqet si një akt i mbrojtjes së kujtesës, i përpjekjes për të mbajtur gjallë një ndjesi që nuk mund të rikthehet, por as të mohohet. Nostalgjia këtu nuk është dobësi, por mënyra e vetme për të ruajtur kontaktin me një vlerë të humbur, me një “kohë të blertë” që ekziston vetëm përmes vetëdijes.
Në përshkrimin e thjeshtë, por të ngarkuar me ndjeshmëri, të brigjeve të dikurshme të detit – që tashmë janë zhdukur fizikisht, poezia mishëron filozofinë e Henri Bergson që e quan “kohë e pastër” (la durée, në frëngjisht). Kjo kohë nuk matet me orë apo me data, por rrjedh përbrenda njeriut, në përvojën e ndërgjegjes dhe të ndjesisë. Ndryshe nga koha vijëdrejtë, që ecën dhe harron, kjo kohë psikologjike mbart çdo çast të kaluar në një formë të gjallë – dhe mund të ringjallet papritur, si në këtë poezi, përmes një kujtese të thjeshtë, një valëzimi, një emër lokali.
Në këtë aspekt, poezia të kujton gjithashtu Marcel Proust, sidomos me konceptin e tij të kujtesës së pavullnetshme – kur një ndjesi e vogël, si shija e një “madeleine”, risjell një botë të tërë të humbur. Në poezinë e Traboinit nuk është shija, por pamja e brigjeve që veprojnë si shenja ndezëse që ringjallin një kohë të pazëvendësueshme, që nuk është më reale në hapësirë, por jeton si përvojë e plotë në ndërgjegje.
Pra, si Bergson ashtu edhe Proust do të thoshin se ajo çfarë poeti ndjen për brigjet e dikurshme, nuk është thjesht nostalgji, por një rikthim autentik i kohës së humbur, një mënyrë për ta përjetuar të kaluarën si të gjallë brenda të tashmes. Dhe poezia, si formë, është mjeti i përsosur për këtë rikthim – jo për të ndrequr kohën, por për ta jetuar sërish në kujtesë.
Nuk është e paktë e ashtuquajtura “kohë e tashme e gjallë” në qytetërimin perëndimor. Është pikërisht ajo kohë çudibërëse që duke lidhur të kaluarën me të ardhmen, mundet edhe ta projektojë me sukses – krejt ndryshe nga e tashmja e izoluar, karakteristikë tragjike e mendimit dhe e shoqërive jashtë kohës si Shqipëria.
Në këtë poezi, Kolec Traboini nuk ankohet, as shfaq rebelim, por qëndron i heshtur përballë humbjes, duke e mbrojtur atë brenda vetes. Kujtesa e brigjeve të detit në poezinë e tij është muri i fundit përballë harresës.
KUJTESA E BRIGJEVE TË DETIT
Më parë bregdeti kishte pak shtëpi
e një lokal të vogël “Breshka”.
Fare pranë detit, brigjeve të qeta
një rrugë të gjatë me plepa.
Ato janë shumë larg në kohë
veç valëzat ndër kujtime m`i sjellin
Pallatet me ballkone ajrore
nuk është e mundur të zmbrapsen
tashmë...
Gjithçka që më fanitet si koha ime e blertë
është nostalgjia e brigjeve të detit.
-------------------------
30 qershor 2025