KUR POEZIA PËRJETON TË KALUARËN - nga Robert Martiko
KUR POEZIA PËRJETON TË KALUARËN NË NJË TË TASHME TË GJALLË
Rreth poezisë “Kujtesa e brigjeve të detit”, me autor Kolec Traboini
Nga ROBERT MARTIKO
Kjo poezi është një kujtesë intime dhe e përmbajtur për një vend që nuk është thjesht hapësirë fizike, por vendbanim i kohës së brendshme, i identitetit të dikurshëm dhe të humbur. Poeti i kthehet bregdetit jo për ta përshkruar siç është sot, por për të rikthyer atë që ka qenë dhe që tashmë ekziston vetëm në mendje – një vend i thjeshtë, i heshtur, i përjetuar në blerim dhe qetësi.
Elementët si “lokali i vogël ‘Breshka”, “rruga me plepa”, “valëzat” – janë shënues të butë të një kohe të shkuar, të një jete që ka humbur jo vetëm për shkak të kalimit të kohës, por për shkak të zhvillimit të pandalshëm fizik dhe transformimit urban, që ka fshirë përfundimisht atë përvojë. Ajo që dikur ishte personale, sot është kolektive dhe e zhveshur nga ndjenja: pallate me ballkone ajrore zëvendësojnë hapësirën intime me një realitet të ftohtë dhe të paarritshëm.
Poezia shfaqet si një akt i mbrojtjes së kujtesës, i përpjekjes për të mbajtur gjallë një ndjesi që nuk mund të rikthehet, por as të mohohet. Nostalgjia këtu nuk është dobësi, por mënyra e vetme për të ruajtur kontaktin me një vlerë të humbur, me një “kohë të blertë” që ekziston vetëm përmes vetëdijes.
Në përshkrimin e thjeshtë, por të ngarkuar me ndjeshmëri, të brigjeve të dikurshme të detit – që tashmë janë zhdukur fizikisht, poezia mishëron filozofinë e Henri Bergson që e quan “kohë e pastër” (la durée, në frëngjisht). Kjo kohë nuk matet me orë apo me data, por rrjedh përbrenda njeriut, në përvojën e ndërgjegjes dhe të ndjesisë. Ndryshe nga koha vijëdrejtë, që ecën dhe harron, kjo kohë psikologjike mbart çdo çast të kaluar në një formë të gjallë – dhe mund të ringjallet papritur, si në këtë poezi, përmes një kujtese të thjeshtë, një valëzimi, një emër lokali.
Në këtë aspekt, poezia të kujton gjithashtu Marcel Proust, sidomos me konceptin e tij të kujtesës së pavullnetshme – kur një ndjesi e vogël, si shija e një “madeleine”, risjell një botë të tërë të humbur. Në poezinë e Traboinit nuk është shija, por pamja e brigjeve që veprojnë si shenja ndezëse që ringjallin një kohë të pazëvendësueshme, që nuk është më reale në hapësirë, por jeton si përvojë e plotë në ndërgjegje.
Pra, si Bergson ashtu edhe Proust do të thoshin se ajo çfarë poeti ndjen për brigjet e dikurshme, nuk është thjesht nostalgji, por një rikthim autentik i kohës së humbur, një mënyrë për ta përjetuar të kaluarën si të gjallë brenda të tashmes. Dhe poezia, si formë, është mjeti i përsosur për këtë rikthim – jo për të ndrequr kohën, por për ta jetuar sërish në kujtesë.
Nuk është e paktë e ashtuquajtura “kohë e tashme e gjallë” në qytetërimin perëndimor. Është pikërisht ajo kohë çudibërëse që duke lidhur të kaluarën me të ardhmen, mundet edhe ta projektojë me sukses – krejt ndryshe nga e tashmja e izoluar, karakteristikë tragjike e mendimit dhe e shoqërive jashtë kohës si Shqipëria.
Në këtë poezi, Kolec Traboini nuk ankohet, as shfaq rebelim, por qëndron i heshtur përballë humbjes, duke e mbrojtur atë brenda vetes. Kujtesa e brigjeve të detit në poezinë e tij është muri i fundit përballë harresës.
KUJTESA E BRIGJEVE TË DETIT
Më parë bregdeti kishte pak shtëpi
e një lokal të vogël “Breshka”.
Fare pranë detit, brigjeve të qeta
një rrugë të gjatë me plepa.
Ato janë shumë larg në kohë
veç valëzat ndër kujtime m`i sjellin
Pallatet me ballkone ajrore
nuk është e mundur të zmbrapsen
tashmë...
Gjithçka që më fanitet si koha ime e blertë
është nostalgjia e brigjeve të detit.
-------------------------
30 qershor 2025
Rreth librit me poezi të Charls Bukowski,të përkthyera nga poeti Kolec Traboini - nga Robert Martiko
SHPIRTI I NJERIUT:- NJË UDHËTIM PËRMES DHIMBJES DHE SHPRESËS
Rreth librit me poezi të Charls Bukowski,të përkthyera nga poeti Kolec Traboini
 |
| Robert Martiko |
Një nga librat me vlerë që ka botuar para disa vjetësh poeti dhe shkrimtari i dëgjuar Kolec Traboini, është edhe një përmbledhje poetike me poezi të Charles Bukowski, një nga figurat më të njohura dhe më të diskutueshme të letërsisë amerikane, i njohur për stilin e tij unik dhe për temat e thella që trajton. Lindur më 16 gusht 1920 në Andernach, Gjermani, Bukowski kaloi pjesën më të madhe të jetës së tij në Shtetet e Bashkuara, përpara se të bëhej një zë i fortë i poezisë dhe prozës rreth sfidave dhe realiteteve të jetës së zakonshme.
Jetësimi i tij mund të përshkruhet si një sërë aventurash, në të cilat takoi vështirësi dhe tragjedi. Në moshën katër vjeçare, ai dhe familja e tij emigruan në Los Angeles. Atje, ai përjetoi abuzimin e babait të tij dhe një fëmijëri të ndërlikuar që do të ndikonte në të gjithë krijimtarinë e tij. Me këtë bagazh të rëndë emocional, Bukowski filloi të shkruante poezi dhe tregime, duke reflektuar mbi jetën e tij dhe përvojat që e formuan si individ.
Abuzimi i babait të Charles Bukowskit është një aspekt i rëndësishëm i jetës së tij që ka ndikuar në formimin e karakterit dhe tematikës së tij letrare. Babai i tij ishte një ushtar dhe një person, i cili shpesh shprehte dhunë në shtëpi, duke bëre që jeta familjare të ishte e tensionuar dhe e frikshme. Ky abuzim pati një ndikim të thellë në psikologjinë e Bukowskit. Ai shpesh e përshkruan këtë përvojë në veprat e tij, si një mënyrë për të reflektuar mbi dhunën, frikën dhe pasigurinë. Ai e kishte të vështirë të ndante dëshirat për një jetë të zakonshme me traumat e së kaluarës, dhe kjo është një temë e përsëritur në shkrimet e tij. Abuzimi i prindit ndikoi në mënyrën se si ai e perceptonte botën, shpesh duke e parë atë si një vend të egër dhe të ashpër, ku njerëzit përballeshin me sfida të rënda.
Për Bukowskin, shkrimi ishte një akt çlirues, një mënyrë për të përpunuar këto përvoja dhe për të tërhequr vëmendjen ndaj aspekteve më të errëta të ekzistencës njerëzore. Ky kontekst personal e bëri krijimtarinë e tij edhe më të fuqishme, duke i dhënë lexuesve një pasqyrë të sinqertë të luftërave të brendshme që përjetonte.
Një nga temat kryesore të shkrimeve të tij është realizmi. Bukowski ka një aftësi të veçantë për të përshkruar jetën e zakonshme në një mënyrë të drejtpërdrejtë, shpesh duke përdorur një gjuhë të thjeshtë por të fuqishme. Pavarësisht nga sfidat e jashtme dhe të brendshme, ai arrin të ndërtojë një lidhje të fortë me lexuesit, duke i bërë ata të ndihen të ngjashëm me protagonistët e tij, personazhe që shpesh ishin refleksione të vetvetes. Pjesa më e madhe e historive të tij pasqyrojnë jetën e tyre të përditshme dhe vështirësitë, duke i dhënë zë atyre që shpesh nuk ishin dëgjuar.
Njohja e vetvetes është një tjetër aspekt themelor në veprat e Bukowskit. Ai shpesh e përshkruante veten si një outsider, një individ që luftonte për të gjetur vendin e tij në një botë që shpesh i dukej e huaj dhe e egër. Ky vetë-reflektim pasqyrohet në tregimet e tij, ku protagonistët përballen me brishtësi, pasiguri dhe ndjenjën e humbjes. Kjo çoi në një eksplorim të thellë të identitetit, ku Bukowski përdorte përvojat e tij personale si një mjet për të kuptuar natyrën e jetës dhe të ekzistencës.
Ekrani i zymtë i jetës është një tjetër dimension i rëndësishëm në krijimtarinë e tij. Bukowski nuk heziton të flasë për anët më të errëta të jetës, duke e paraqitur varësinë, dhunën dhe izolimin në mënyrë të ashpër dhe të sinqertë. Një nga veprat më të njohura të tij, “Ham on Rye”, është një autobiografi që ndriçon jetën e tij të rinisë dhe sfidat e tij, duke e bërë lexuesin të ndjejë jetën e tij të trazuar dhe të ndërlikuar.
Arti për Bukowskin ishte një mënyrë shpëtimi. Ai e përjetonte shkrimin si një akt të domosdoshëm, një mjet për të shprehur ndjenjat e tij të thella dhe të komplikuara. Ai besonte se arti duhet të pasqyrojë të vërtetën, madje edhe në aspektet e tij më të zymta, duke e bërë atë një artist të vërtetë që përpiqej të kuptonte dhe të shpjegonte realitetin.
Në të njëjtën kohë, Bukowski ishte një kritik i shoqërisë. Ai e sfidonte normat dhe moralin e saj, duke përshkruar jetën e atyre që ishin të përjashtuar nga një shoqëri e orientuar drejt suksesit dhe përsosmërisë. Ai fliste për klasën e ulët dhe ata që e kishin të vështirë të përballeshin me realitetin, duke i ofruar një zë që mungonte.
Arti i tij ishte një pasqyrë e jetës dhe përvojave të tij të vështira, dhe kështu ai krijoi një trashëgimi të fuqishme në letërsinë moderne. Me libra të njohur si “Women”, “Post Office” dhe “Ham on Rye”, ai ndikoi në breza të tërë lexuesish, duke i inkurajuar ata të reflektojnë mbi jetën e tyre dhe përvojat e tyre personale.
Në përfundim mund të thuhet se Charles Bukowski mbetet një figurë mbresëlënëse në letërsi, një zë i pazëvendësueshëm që e shpreh realitetin e jetës në mënyrë të sinqertë dhe të guximshme. Jeta e tij e vështirë, së bashku me përvojat personale, janë burim frymëzimi për shumicën e veprave të tij, duke e bërë atë një simbol të lirisë artistike dhe një përfaqësues të thellësive të shpirtit njerëzor. Një shkrimtar i cili, me penën e tij, krijoi një botë ku çdo lexues mund të gjejë copëza të vetvetes.
Puna e Kolec Traboinit për të sjellë poezitë e Charles Bukowski në shqip është një punë mjaft dinjitoze, e rëndësishme dhe sfiduese, duke u bërë një urë lidhëse midis shpirtit të autorit dhe lexuesve që dëshirojnë ta njohin këtë zë të veçantë dhe të jashtëzakonshëm. Nëpërmjet punës së kujdesshme në përkthim, Traboini ka arritur të kapë thelbin e asaj që Bukowski nënkupton me vepra të tilla, duke përçuar të vërtetat ekzistenciale që shqetësojnë dhe frymëzojnë lexuesit. Jo vetëm ka interpretuar fjalët, por gjithashtu ka mundur të përcjellë emocionet, ndjenjat dhe kontekstin e thellë që karakterizojnë shkrimin e Bukowskit. Ai arrin të nxisë një dialog të hapur me lexuesin, duke u bërë një mjet për të eksploruar nuancat e jetës, vështirësitë e qytetarisë dhe realitetin e përditshëm.
Përmes përkthimit të saktë dhe të ndjeshëm, Kolec Traboini ka mundur të kontribuojë me sukses në njohjen e veprave të Bukowskit. I ka sjellë ato më afër lexuesve shqiptarë, duke i ndihmuar të kuptojnë dhe të reflektojnë mbi përvojat e jetës me një vrull e intensitet të ri. Në çdo faqe të përkthyer, ai merr përsipër misionin e shenjtë për të bërë të mundur një përvojë letrare që shpërndan jo vetëm thjesht fjalë, por ofron edhe një pasqyrë të thellë të ekzistencës njerëzore.
Kështu, përkthyesi bëhet një krijues i vërtetë duke e ndihmuar letërsinë të flasë më gjerë e më thellë në kulturë e qytetërim. Është fjala për vetë ndriçimin dhe rilindjen, rinovimin e jetës, që aq shumë rëndësi të madhe ka lidhur me sjelljen dhe zgjedhjet që njerëzit bëjnë në jetë. Për t’u vetkorrigjuar, kjo është e rëndësishme, nëse merret parasysh fakti se mund të paguash me mijëra herë në arkën e historisë dhe të mos kuptosh gjë prej gjëje.