🟥GJÂMË ALETHEIKE PËR ATDHEUN E KTHYER NË FERR/ nga Anton Gojçaj

Koha Javore Nr. 657 f. 19, Podgorice 9 prill 2015

GJÂMË ALETHEIKE PËR ATDHEUN E KTHYER NË FERR

-Për librin e Kolec Traboinit “Orakujt kanë zbritur në ferr”  

Poemë,  Tiranë 2015.

Shkruar nga Anton Gojçaj 

 Deri në vitin 1995 Kolec Traboini kishte botuar veç një përmbledhje tregimesh (1973), kurse tani, njëzet vjet më vonë, emri i tij është i shënuar në kopertinat e më se njëzet e pesë librave. Mbizotëron poezia lirike, por ka edhe prozë, ese, publicistikë... Është një krijues produktiv dhe i angazhuar. Trajton tema delikate dhe me guximin prej intelektuali ndjek në mënyrë aktive zhvillimet në shoqëri, politikë dhe kulturë. Si shkrimtar dhe si gazetar!

Poema “Orakujt kanë zbritur në ferr” është një gjamë e thekshme dhe e dhimbshme për Shqipërinë dhe për shqiptarët. Tentakulat e saj prekin poezitë e njohura satirike të Fishtës, Ali Asllanit, Nolit, Çajupit, poezinë dhe prozën e Migjenit, por edhe vargjet dhe personalitetin e “bitnikut” amerikan Alen Ginsberg, etj. Në sensin e komunikimit “intertekstual”, jo imitues. Në krahasim me të gjithë ata, Traboini është një grim më i ngrohtë, më i mëshirshëm. Ai edhe kur godet, (vetë) nuk ndjen më pak dhembje sesa i godituri. Nuk shkruan si dikush që i gëzohet të keqes së tjetrit, po si njeri zemërplasur, me durim dhe shpresë të humbur, që tregon me gisht plagët e shoqërisë, por edhe shkaktarin e tyre.

Është zëri i ndërgjegjes dhe krenarisë (kombëtare), që pa marrë parasysh sedrën e lënduar, ende mbahet dhe inkurajon vetveten. Të keqen e lufton me gjilpëra ironike që ngulen thellë. Nganjëherë, me objektivin për t’ia kthyer me të njëjtën monedhë palës që merret në shënjestër, si përgjigje për poshtërsitë që ajo ia bën, përdoret sarkazmi:

Të jesh shqiptar e të kapërcesh

kufinjtë e shteteve

është si të ngjitësh në mal

Gurin e Sizifit.

(……………………….)

Eja e dashur të vemi në krevat.

Jemi të vdekur.

T’i tregojmë për herë të fundit

Pasaportat njëri-tjetrit

E pastaj na dërgofshin në djall.

(Gjama 10)

Lënë përshtypje të mirë figurat e realizuara stilistike, që nganjëherë dalin të shumëfishta, si në sekuencën strofike: “për lepurin që struket në një guvë / si të ish fëmijëria jonë / e nëpërkëmbur” (GJAMA 13), ku brenda një imazhi të thjeshtë gërshetohen metafora, simboli, krahasimi dhe alegoria.

Në trevën e Malësisë së Madhe, nga i ka rrënjët poeti, burrat nuk qajnë. Por kur vdes një mashkull, vajtori bën gjamë! Si njëfarë rekuiemi epik! Po kujt i bën gjamën Kolec Traboini? Kush qenka i vdekuri që poetin e detyron t’i bëjë jo më pak se 17 gjamë? Askush tjetër veç “Atdheu si trup prostitute”!

E quajnë mbretëreshë

të denjë për kurorë

për fron e oborr

për pajë e për prikë

të tjerë, që edhe ata

duan ta rrjepin

e duan seks-nudo

Republikë!

(Koralja e Orakujve 5 )

Gjendjen e keqe të bashkëkombasve autori e pikturon si me penel në një tabllo metaforike plot dramacitet dhe tepër shprehëse:

Gomone e shpuar, e zhvirgjëruar

në mëshirën e pamëshirë të dallgëve

frymët njerëzore tallazitur e përhumbur

në katakombet ogurzeza të Otrantos.

Narkotikë në borseta grash

e bagazhe artistësh

me “Monologët e Vaginës” nën sqetull

(Gjama 4)

Nga vjen gjithë kjo namë e ky mallkim për shqiptarët? Kush është fajtor pse Shqipëria është shndërruar në një serial horrori “live”, ku çdo ditë zhvillohen skena tragjike përmasash shekspiriane, në “salla koncertesh me kufoma shëtitëse”? Poeti fajtorët i identifikon dhe i lëçit me të vetmin mjet që ka – me fjalën e fuqishme poetike:

Parlamentarë mediokër të zbritur prej

guvash si njerëz të lashtë a majmunë

afrikanë para megafonësh modernë.

Me një Parlament

ku çligjërohen ligjet

e ligjërohen antiligjet

e në Foltoren e Popullit

ujqërit u bëjnë moral

qytetarëve të ndershëm.

(Gjama 7)

Një term që ndoshta e shpreh mjaft mirë frymën e kësaj poeme është aletheia (Aλήθεια), fjalë që në greqishte ka domethënien e “zbulimit të diçkaje të fshehur”, zbardhjen, nxjerrjen në dritë të së vërtetës lidhur me ndonjë dukuri a çështje jo të qartë. Ky orakull “aletheian” predikon zhveshjen, demaskimin, deri në lëkurë, të botës, pa rroba dhe pa grim, ashtu siç e ka falë Zoti:

...e me çdo kusht

metaforave hermetike u hiqni

brekët.

O Zot, sa e bukur kjo botë poetike

lakuriq!

(Interlud 3)

Nëna e të gjitha të këqijave për popullin shqiptar është politika! Në vend që njerëzve t’ua bëjë më të lehtë jetën, politika shqiptare kontribuon për nëpërkëmbjen e vlerave humane dhe morale. Dyluftimi i poezisë (artit) dhe politikës nuk është diçka e re në shoqërinë shqiptare. Ky konflikt ka një vazhdimësi historike qindvjeçare dhe këtu përsëri i kujtojmë “Anzat e Parnasit” të  Fishtës, “Hakërrimin“ e Ali Asllanit, poezinë e Nolit dhe poezinë e novelat e Migjenit, etj.

Lidhja me atdheun është anteike, e prek në palcë poetin, i cili edhe kur kritikon, mundohet të reflektojë për arsyet, shkaqet, duke shtruar pyetje dhe duke kërkuar analogji... Vargjet e disa “gjamëve”, mëse një herë, megjithëse lidhjet mund të jenë tepër të largëta dhe të imëta, më kujtuan një fragment nga Ungjilli sipas Lukës (13:34 – “Jerusalem, Jerusalem, që i vret profetët e me gurë i mbyt ata që të dërgohen”), sidomos në çastet kur subjekti lirik i drejtohet drejtpërdrejt Atdheut, i zhgënjyer për mosmirënjohjen dhe vrazhdësinë që i vjen prej tij:

... Shqipëri, vendi im, deri kur do të

vazhdojnë këto mundime njerëzore?

Deri kur do t`i lësh pjellat e tua

të bredhin nëpër botë për ca

euro-dollarë që mezi ua shtyjnë rrojtjen

të lajë pjata për bukë një poet a doktor?

(Gjama 2)

Shqipëria e Traboinit sillet më shumë si njerkë sesa si nënë ndaj bijve të vet më të virtytshëm dhe më të talentuar. Kur mediton për arratisjet e përmasave “biblike” të bashkëkombasve ai gjen një ngjashmëri te populli i Izraelit, që po ashtu, për shumë shekuj, endej gjithandej nëpër botë, pa atdhe... Për ndryshim nga Izraeli, këtu atdheu ekziston, por është kthyer në ferr të vërtetë, prandaj poeti/orakulli është “në fund të fundit të durimit dhe shpresës” dhe i revoltuar i drejtohet (atdheut) me një – antigjamë:

Atdhe ka ardhur koha të dhjesim!

Pëlhura me një shqiponjë të çapëlyer

Kacavjerrur në gjysëm shtizë.

Një kokë klith, tjetra rënkon.

Sqepat e varur si zorrë varfanjaku

këndojnë me ulërima:

Është ora finale – vendimtare mbi dhe.

Inter-fekale – do të jetë bota e re.

(Interlud 2)

Atmosfera e zymtë që mbizotëron shkon deri në fillin e fatalizmit - “qenërisht na rrahën të ardhmen / prej së djeshmes vijmë të rraskapitur / lindëm e po vdesim në vuajtje” (Zëra ikanakësh përtej mjegullave). Fatmirësisht, “zbulimi aletheian” nuk është i njëjtë me “zbulesën” (apokalipsën) e Gjonit dhe mbetet shpresa se bota shqiptare (dhe jo veç ajo) megjithëse ka rënë shumë poshtë moralisht, mund të ndodhë lustrimi dhe vetëndërgjegjësimi.

Libri mbyllet me elegjinë satirike semantikisht dhe muzikalisht mjaft koherente “Ma vodhën atdheun”, e cila brenda vetes ka aq shumë mllef të akumuluar sa përngjan sikur është shkruar me llavë.

Poema, me kritikën që i bën politikës zyrtare dhe atyre që mbajnë frerët e pushtetit, manifeston tipare të theksuara satirike.

E veçanta e saj është mungesa e humorit dhe prania e melankolisë.

E kam ditur se Kolec Traboini e shkruan bukur poezinë e dashurisë. Me të lexuar dorëshkrimin “Orakujt kanë zbritur në ferr“, u binda se ai e “qan” edhe poezinë satirike. Këto vargje janë më shumë sesa thjesht satirike. Është lirikë polemike par exellance. 

 Koha Javore Nr. 657 f. 19, Podgorice 9 prill 2015

Takim poetik për "Hekuben" e K.Traboinit/ nga Murat Gecaj / gazeta "Dielli" New York

KOLEC TRABOINI E DI, PSE “FAJIN E KA HEKUBA”…

Shkruar Murat Gecaj

1.Në fillimin e “Rrugës së Dibrës”, në Tiranë, ndodhet edhe një lokal me emrin domethënës “Muza”. Pamja e brendshme e tij është plot shije artistike, pasi aty janë të vendosura edhe disa piktura të bukura. Ishte rasti i parë që shkoja aty, bashkë me mikun tim, publicistin e poetin Jaho Margjeka apo me poetet Lida Lazaj, Manushaqe Toromani etj. Ndoshta, kishte të drejtë një mik i yni, i cili e vlerësoi këtë lokal “stehez të ngrohtë” të krijuesve kryeqytetas.
Kështu, pra, ne u ndodhëm në miqësinë e mjaft krijuesve e botuesve të njohur, si në poezi e prozë dhe publicistikë. Për të gjithë ne, “sebebqari” ishte poeti i njohur Kolec Traboini, autor i afër 25 librave. Ai na kishte ftuar me dashamirësi, që të merrnim pjesë në përurimin e librit të ri poetik, me titullin paksa intrigues, “Fajin e ka Hekuba”. Poezitë zënë gjithësej 155 faqe dhe janë ndarë në katër pjesë. Në hyrje të vëllimit, ka shkruar disa faqe vlerësuese, Anton Gojçaj.
Organizatorët e kishin menduar këtë tubim jo siç veprohet zakonisht, pra pa “ceremonira” të mërzitshme, me leximin e temave të parapërgatitura nga njerëz të ndryshëm. Por ishte një bashkëbisedim i natyrshëm, aty rreth tavolinave, duke ngritur edhe nga një gotë e duke folur, si për këtë libër të ri dhe, në përgjithësi, për krijimtarinë e autorit K.Traboini.

2.
I pari e mori fjalën e mirëseardhjes shkrimtari Pandeli Koçi (Sazan Goliku). Për të pranishmit, ai lexoi poezinë e frymëzuar të K.Traboinit, që ia ka kushtuar kolegut e mikut të ndjerë, Frederik Rreshpja. Në vazhhdimësi, Ilia Dedi lexoi poezinë “Si mund të iket krejt kështu?(Mikut tim, Riza Lahi)”, duke theksuar se lexuesve tanë u nevojiten krijime të tilla bashkëkohore. Poezi nga autori K.Traboini lexuan edhe Dodona Qose e Agron Calliku, që është krijues dhe pronar i lokalit “Muza”. Ndër të tjera, ai i ftoi kolegët e miqtë e tij që, sa herë të dëshirojnë, do të jenë të mirëpritur në këtë mjedis të tyre të ngrohtë.
Duke çmuar disa nga vlerat kryesore të këtij vëllimi poetik, por dhe duke lexuar poezi të zgjedhura prej tij, njëri pas tjetrit, e morën fjalën: Dedë Malaj, Ilia Terpini, Riza Braholli, Jaho Margjeka, Minella Kureta, Fatime Kulli, Kujtim Dashi dhe kolegë e miq të tjerë të autorit. Përveç të tjerash, ata nënvizuan se në krijimet e K.Traboinit është ravijëzuar jo vetëm ndjeshmëria e tij e veçantë poetike, por dhe në vargjet e tij ka ditur të nderojë vendlindjen dhe të jetë pasqyrë e mirë e traditave atdhetare të paraardhësve të vet, që janë të njohur, si në Malësi dhe më gjerë.
Meqenëse ndonjë nga folësit në këtë përurim nuk e shpjegoi, se përse e ka “fajin” Hekuba, po shënoj këtu që këtë titull e ka njëra nga poezitë e bukura të këtij vëllimi. 

Ndër të tjera, autori shkruan:
Po të mos kishte lindur Paridi,
Po të mos kisha lindur dhe unë,
Gjërat do të ishin ndryshe,
S’do përjetoja këtë kalvar mundimesh,
Ku jeta më tërheq përdhuni.
Fajin e ka hekuba,
Hekuba dhe Nëna ime! 
(2013)

Në mbyllje të tërë veprimtarisë, autori Kolec Traboini i falënderoi, si folësit dhe gjithë pjesëmarrësit në përurim. Ai njoftoi se e ka në përfundim një poemë të gjatë, e cila ndoshta do të na mbledhë përsëri, në atë mjedis të këndshëm.

Gazeta Dielli Online,  

New York 13 shkurt 2015

Vidiomontazh nga veprimtaria:

Ikje nëpër vjeshtë / Kolec Traboini

IKJE NËPËR VJESHTË...

Kur të mbulojnë gjethet
e aroma e frutave të deh
në qiellin e kaltër harlisen
çmendurakët zogj
dashuria e ndjen veten ngrohtë
e brenda saj çdokush ngazëllen
po ka edhe ikje nëpër vjeshtë
ikje që drithërojnë ngjyrat, tingujt
botën që na rrethon e një pikë lot
në pikëllim qiejsh fluturon
për gjethen e vjeshtës
që era e pragdimrit pamëshirë
e rrëzon.

Kolec Traboini
17 dhjetor 2014

🟠 FAJIN E KA HEKUBA - K. Traboini / Pantheon Books 2014

KOLEC TRABOINI

FAJIN E KA HEKUBA

Perënditë nuk e mbrojtën dot Trojën

se grekët ishin dinakë, i mashtruan hyjnitë

që ndiznin marihuanë a flinin.

Po ka njerëz që shkaqet i gjejnë diku tjetër

tek Hekuba, bija e Cezeut, gruaja e Priamit

që lindi plot 19 fëmijë - edhe Paridin.

E thonë se Paridi ishte shkaku

se shkoi rrëmbeu Helenën e bukur

e të mos kish lindur Paridi

rrëmbimi nuk do kish ndodhur.

Të gjitha i thonë me hamendje - përralla

por Troja prapë se prapë është djegur.

Legjendat mbetën gërmadhash

kur në botë u shpall dita ime

kësisoj e kam dhe unë një Iliadë

dhe një Trojë e kam - shtëpinë time

kthyer dhe ajo në gërmadhë.

Për gjithë këto gjëra që ndodhën

në jetën time - fajin e ka Hekuba

e me Hekubën nënkuptoj Nënën time.

Sepse po të mos kish lindur shumë fëmijë

unë do të isha i vetëm

nuk do ta ndanim kafshatën e bukës

në shtatë gojë të çapëlyera në fëmijëri

dhe një motër e vogël s’do kish vdekur.

Po të mos kishte lindur Paridi

po të mos kisha lindur dhe unë

gjërat do të ishin ndryshe

s’do përjetoja këtë kalvar mundimesh

ku jeta më tërheq përdhuni.

Fajin e ka Hekuba

Hekuba dhe Nëna ime.

2013

SHPIRTI DHE FRYMA

Je shpirti i natyrës

valë deti dhe flladi

që përkëdhel fytyrat e njerëzve

je aroma e luleve të pranverës

fryma e qiejve që na i zgjon ëndrrat

edhe kur flemë edhe kur zgjohemi

aty gjithnjë e re dhe e madhërishme

me gjinj të plotë e flokë të harlisur

si lindja e diellit dhe hëna

që zhytet si delfin i gëzuar

nën përkëdhelinë e valëve

gjithçka është dashuruar me ty

se ti je shpirti dhe fryma e gjithçkaje!

TRËNDAFIL NË PORTË

Do kthehem prapë tek portë e vjetër

me trëndafil do ta hap

që t’ mos ketë më mbyllje tjetër

si shtërg i ikur detit larg.

Ti porta ime - shtëpia ime

ti dhembja ime sa një mal...

Janar 2014

GJETHE VJESHTE

U zutë për një fjalë krejt kot

si gjethe që rrëzon prej një klithje

të një shpendi që në muzg nxiton

kur stinët janë në ndërrim e në ikje.

Si të gjeti vallë vjeshta kështu

me ndenjësen përballë në heshtje

dikur ai rrinte aty

e ty të shihte pa reshtje.

Me vështrim e kërkon herë pas herë

aty në kafenenë e vjetër

si zog i harruar dimri

me cicërima për zemrën tjetër.

Tani ti në vetmi nuk flet

po fjalë ke plot në kryengritje

pse vallë të ikte e le

e mbete në këtë vjeshtë në pritje?

Ju pikëlloi vjeshta në sy

erdhi dhe iku

e bashkë s’ju gjeti

të dy…

BIE SHI NË PARIS

Pikat e para të shiut ranë mbi kullën Eifel

pastaj shkitën në krahët e një pulëbardhe në qiej

mbi barin buzë Senës ku dashurohen zogjtë

u lagën karriget në kafenenë e vjetër ku

me mbesën e qenushin rrinte Jacques Prevert

një djalë e një vajzë vietnameze s’e ndalojnë puthjen

u shijon aq shumë puthja nën shi

sikur të ishin në orizoret brigjeve të Mekongut

teksa kalimtarët e lagur mezi gjejnë strehë

nën rrebeshin që do, me çdo kusht ta mundë Parisin

mbi Harkun e Triumfit ulen re nervoze

edhe në varrezat Pierre-Lachaise, mbi gurë

Jim Morrison-i do të këndonte për këtë shi

që tundon edhe nëndheun e të vdekurve

nën qiparisat që elegjojnë pikëllimin e zi

një shitës Biblash ankon nën çadër

po lagen dhe shkrimet e shenjta, o Zot

shkruar kur ende njerëzimi nuk kishte Paris

bie shi, gjithçka në rroposje, thua përmbytet bota

tashmë që Noe nuk gjendet kurrkund

ngecur në kryqëzimin e rrugës Myslym Shyri

ku makinat s’të lënë të kalosh në krahun tjetër

pranë pallatit ku banoj, tek porta

lagem dhe unë që nuk kam qënë kurrë në Paris

sepse kur bie shi në Paris, laget gjithë bota.

 2014

IKIN YJET

Ikin yjet, ca në Romë, ca në Athinë

dale - u them, ku ikët kështu, mos u harroni

kemi qiell edhe ne, dhe ne ju duam

bëj t’i kthej, ata më tutje, s’i qas dot

kokën kthyer më një anë e ikin tutje.

Ikin yjet, netët tona mbenë pa hënë

ha inat me veten time e rri e them

vatrat tona krejt kukuthe prej mërzie

toka ngrin e qielli zbardh si shtrat qefini

se nuk gjejmë, të mjerët ne, një yll Shqipërie.

Ikin yjet- ikin vajzat në tjetër dhé

n’ shtëpitë tona mbemë si qyqet pa fole…

1 Gusht 2014

PROFECIA

Zoti të ka krijuar për të shkruar poezi

sa kohë që të ka falur me dhuntinë e dhembjes

pa t’i mohuar të gjitha bukuritë

të trupit e të mendjes

ti duhet të bindësh për këtë shpallje qiellore

jo duke besuar tek mrekullia

por duke mëkuar dashuritë e vuajtjet

e duke ngjizur me to vargje përditë

kur të jetë mishëruar profecia

triniteti yt do të jetë i përkryer

( trupi, mendja dhe shpirti)

...se, Zoti e parathotë

por poeti vetbëhet.

9 qershor 2008

QIEJT IA PLASIN SHIUN GJOKSIT TIM

Atdheu im është Shqipëria ime

me dy pëllëmbë fushë e një grusht male

në krah e shpatull kam detin

përballë dyndje të frikshme

të cilat nuk di si i përballoi historia

e mua më lindi këtu

Atdheu është sa dy grushtat e mi

që pafundësisht i mbështes në kokën time

tek mendoj kalvaret nëpër të cilat kaloi

populli im

më thoni të këndoj për popullin, e do të këndoj

më thoni të këndoj për gjysh-stërgjyshërit e mi

më thoni të këndoj për Gjergjin e madh

për gratë që u hodhën prej shkëmbit të zi

por mos më thoni të këndoj

për çfarë më shohin sytë

natyrën, zogjtë, pemët, luginat e lumenjtë

të vrarë e shqyer si mo Zot ma keq

retë do të mblidhen si vajtojca pagane

sa kënga ime do t’ia plasë vajit

e qiejt do t’ia plasin shiun gjoksit tim.

2014

 SAMURAJT E FJALËS

Një pjeshkë u rrëzua në kopësht

nata elegjoi në qiell

aroma u var nëpër degë.

Nimfa e lakuriqtë m’u shfaq

mbi liqenin e kaltër të lotit

më puthi në sy dhe u zgjova.

Fëminija më erdhi ndajnatë

-Jam Krishti- më tha- hape portën.

Po unë, as shtëpi e as portë nuk kisha.

M’u shpallën ferri e parajsa

Shën Pjetri me kyçet ia mbathi

veç Purgatori kish mbetur i lirë.

-Ik – i thashë vesit. Ai ndali

më mikloi me fruta të ëmbla

dhe strehëz i bëra sërish.

Desha që ajo të vinte

i shkrova emrin në një letër

e hodha nga balkoni në rrugë.

Yllin tim do ta zbres në tokë

në vend të tij do të shkoj të digjem

se për poetët nuk qenka kjo botë.

Përtej vajzës që dua është deti

gjiu i kaltër me dritë e valëza

dy kodra dhe bregu.

Valëkaltra mbi këmbët e mia

anija shkon drejt perëndimit

rana poshtë meje rrëshqet.

Mali zgjat hijen tej lumit

kështjella përkundet legjendash

klithma ujnash ikin në det.